Zona
Zona Nedir ?
Zona, varisella-zoster virüsünün (su çiçeği virüsü) yeniden aktivasyonu sonucu ortaya çıkan bir sinir ve deri hastalığıdır. Daha önce su çiçeği geçirmiş kişilerde virüs sinir köklerinde gizli kalır ve bağışıklık sistemi zayıfladığında tekrar aktif hale gelir. Zona, genellikle vücudun bir tarafında, sinirlerin izlediği bölgede ağrılı, kabarcıklı ve kızarık bir döküntü şeklinde kendini gösterir. Hastalık, özellikle yaşlılarda ve bağışıklığı zayıf kişilerde daha sık görülür. Zona, tedavi edilmezse şiddetli ağrı ve komplikasyonlara yol açabilir.
Zona Neden Çıkar?
Zona, vücutta daha önce su çiçeği geçiren kişilerin sinir hücrelerinde gizli kalan varisella-zoster virüsünün yeniden aktifleşmesi sonucu çıkar. Virüs, genellikle bağışıklık sistemi zayıfladığında tekrar harekete geçer. Zona çıkmasının başlıca nedenleri şunlardır:
Bağışıklık sisteminin zayıflaması (yaşlanma, hastalıklar veya stres nedeniyle)
Stres ve yorgunluk
Ağır hastalıklar veya kanser tedavisi
HIV/AIDS gibi bağışıklık sistemini etkileyen durumlar
Ciddi fiziksel travma veya cerrahi işlemler
Bu durumlar virüsün sinir köklerinden deriye doğru yayılmasına ve zona belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olur.
Zona Nasıl Başlar?
Zona, genellikle şu belirtilerle başlar:
Vücutta tek taraflı, belirli bir sinir bölgesinde (dermatomda) zonklayan, yanıcı veya keskin bir ağrı hissi
Ağrı başlamadan önce o bölgede kaşıntı, karıncalanma veya uyuşma olabilir
Birkaç gün içinde ağrıyan bölgede kırmızı, kabarık döküntüler ve içi sıvı dolu kabarcıklar oluşur
Kabarcıklar zamanla patlar, kabuklanır ve iyileşir
Ağrı genellikle döküntüler ortaya çıktıktan sonra da devam edebilir (postherpetik nevralji)
Başlangıçta grip benzeri hafif ateş, halsizlik veya baş ağrısı gibi genel şikayetler de görülebilir. Bu belirtiler zona hastalığının ilk işaretleridir
Zona Bulaşıcı mıdır?
Evet, zona bulaşıcı olabilir ancak doğrudan zona olarak değil, su çiçeği şeklinde bulaşır. Yani, zona hastası kişinin döküntülerindeki virüs, su çiçeği geçirmemiş veya aşılanmamış kişilere temas ettiğinde su çiçeği hastalığına yol açar. Zona hastası, döküntüleri kabuklanana kadar virüsü bulaştırabilir.
Özetle:
Zona hastası, virüsü su çiçeği hastalığına duyarlı kişilere bulaştırabilir.
Zona virüsü, doğrudan başka bir kişide zona oluşturmaz.
Döküntüler kabuklanana kadar temas ve hijyen konusunda dikkat edilmelidir.
Bu yüzden, özellikle bağışıklık sistemi zayıf kişiler ve su çiçeği aşısı olmayanlarla yakın temastan kaçınmak önemlidir.
Zona Teşhisi Nasıl Konur?
Zona teşhisi, genellikle hastanın şikayetleri ve fizik muayene bulgularıyla konur. Süreç şu şekildedir:
Hastanın öyküsü alınır: Tek taraflı sinir bölgesinde ağrı, yanma, kaşıntı gibi yakınmalar ve döküntülerin ortaya çıkış zamanı öğrenilir.
Fizik muayene: Vücutta sinir dağılımına uygun, kırmızı ve kabarcıklı döküntüler incelenir. Zona döküntüleri karakteristiktir ve çoğunlukla tanı koymak için yeterlidir.
Gerekirse laboratuvar testleri: Nadir durumlarda, özellikle atypik vakalarda, deri örneği (biopsi) veya virüs tespiti için PCR testi yapılabilir.
Ağrının değerlendirilmesi: Postherpetik nevralji gibi komplikasyonların riskini belirlemek için ağrı durumu takip edilir.
Çoğunlukla klinik bulgular tanı koymak için yeterlidir ve hızlıca tedaviye başlanır.
Zona Tedavisi Nasıldır?
Zona tedavisi, hastalığın şiddetini azaltmak, iyileşmeyi hızlandırmak ve komplikasyonları önlemek amacıyla yapılır. Temel tedavi yöntemleri şunlardır:
Antiviral ilaçlar (asiklovir, valasiklovir, famsiklovir): Virüsün çoğalmasını engelleyerek döküntülerin süresini ve şiddetini azaltır. Erken dönemde (döküntüler çıkmadan veya çıktıktan sonraki ilk 72 saat içinde) başlanması önemlidir.
Ağrı kesiciler: Ağrıyı hafifletmek için nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID) veya gerekirse güçlü ağrı kesiciler kullanılır.
Kortikosteroidler: Bazı vakalarda inflamasyonu azaltmak için doktor kontrolünde verilebilir.
Cilt bakımı: Döküntülerin temiz ve kuru tutulması, kaşıntı ve enfeksiyon riskini azaltır.
Komplikasyonların yönetimi: Özellikle postherpetik nevralji (zona sonrası ağrı) için özel tedaviler uygulanabilir.
Tedavi süresince dinlenmek ve bağışıklığı güçlendirmek de iyileşmeyi destekler. Her zaman bir sağlık profesyoneline danışmak gerekir.
Zona İz Bırakır mı?
Evet, zona bazı durumlarda iz bırakabilir, ancak bu her hastada görülmez. İz kalma olasılığı, özellikle aşağıdaki durumlarda artar:
Döküntülerin enfekte olması (bakteriyel enfeksiyon gelişirse)
Kabarcıkların veya yaraların kaşınması ve zedelenmesi
Ciltte derin hasar oluşması
Bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde iyileşmenin gecikmesi
Zona izleri genellikle döküntülerin iyileşmesinden sonra ciltte renk değişikliği, çukurlaşma veya yara izi şeklinde ortaya çıkar. Ancak erken ve doğru tedavi ile iz kalma riski büyük ölçüde azaltılabilir
Zona Yerinde Hastalık İyileştikten Sonra Ağrı Devam Edebilir mi?
Evet, zona iyileştikten sonra zona sonrası ağrı (postherpetik nevralji) denilen bir durum ortaya çıkabilir. Bu ağrı, döküntüler tamamen geçtikten sonra bile aylarca veya hatta yıllarca sürebilir. Zona sonrası ağrı, sinirlerdeki hasar nedeniyle oluşur ve özellikle yaşlılarda daha sık görülür. Şiddetli ve uzun süren ağrılar yaşam kalitesini düşürebileceği için, bu durumda doktorun önerdiği ağrı kesici, antidepresan veya sinir ağrısı için kullanılan ilaçlarla tedavi gerekebilir.